Sociale media zijn niet meer weg te denken uit ons leven. Volgens Pew Research gebruikte in januari 2014 ongeveer driekwart van de online Amerikaanse volwassenen een of andere vorm van sociale media. Onder jongvolwassenen en tieners zijn de aantallen zelfs nog hoger. Zonder twijfel gebruikt de overgrote meerderheid van jouw leerlingen (in ieder geval die op de middelbare school of hoger) minimaal 1 social media platform.

Veel docenten zijn ook op sociale media, zowel voor persoonlijk als professioneel gebruik en dat is voor het grootste deel geweldig. Vanuit professioneel oogpunt kan het jouw netwerk van contacten versterken. Het kan je ook betrekken bij belangrijke discussies over onderwijs en het kan ook jouw eigen leerproces uitbreiden en zelfs een platform bieden voor klasprojecten. Wat persoonlijk gebruik betreft, docenten hebben net als iedereen een eigen leven (een familie, vrienden en interesses). Daarom voelen veel docenten zich aangetrokken tot sociale netwerken als een manier om contact te maken met de mensen om wie ze geven.

Correct gebruik

Maar leraren hebben ook verantwoordelijkheden en zorgen waardoor ze misschien twee keer nadenken over hoe ze sociale media gebruiken. Wat is geschikt om te posten? Met wie moet je omgaan? Moet je iemand tot “vriend” maken, moet je iemand volgen of je moet je jouw berichten toegankelijk maken voor je leerlingen of studenten? Hoe zit het met ouders en je collega’s? Zijn er bepaald soorten berichten die je moet vermijden? En hoe kunt je bepalen wie toegang heeft tot wat je plaatst?

Social-mediadiensten en apps kunnen ook worden gebruikt als educatieve hulpmiddelen, maar er zijn belangrijke zaken waarmee je rekening moet houden. Denk daarbij aan privacy, geschikte inhoud, beveiliging en jouw kennis over bepaalde apps en/of platforms. Vaak zijn de leerlingen degene die je het beste kunnen helpen bij het opstellen van sociale media, omdat ze er meestal meer over weten dan jij. Ontdek welke tools ze gebruiken (er verschijnen voortdurend nieuwe) en bekijk ze. Misschien vind je ze nuttig, of misschien niet. Maar een open geest hebben over wat jouw leerlingen gebruiken en aanbevelen, opent niet alleen nieuwe mogelijkheden, maar laat ook zien dat je jouw leerlingen respecteert en geeft om wat belangrijk voor hen is.

Zoals vaak het geval is, zijn er niet altijd goede of foute antwoorden op deze en andere belangrijke vragen over het gebruik van sociale media, maar het zijn zaken waar je over moet nadenken en die je misschien moet bespreken met ouders, leerlingen en collega’s.

Eén ding kunnen we zeker zeggen: social media is niet iets om bang voor te zijn. We zeggen niet dat het voor iedereen is, maar we zeggen wel dat er (zoals bij alle krachtige tools) een aantal verbazingwekkende en positieve effecten zijn, alsook dat er redenen zijn om voorzichtig te zijn.

Deze docentenhandleiding voor sociale media is ontworpen om een kader te bieden om na te denken over hoe je sociale media als docent het beste kunt gebruiken.

Bescherming van uw privacy op sociale media

Er zijn manieren waarop je kunt beperken wie ziet wat je plaatst, maar als je jezelf echt zorgen maakt dat iets in verkeerde handen komt, dan is het beter om het uberhaupt niet te plaatsen op sociale media. In dat opzicht kun je trouwens net zo goed geen e-mails of smsjes meer versturen, want ook die kunnen per ongeluk of opzettelijk worden gekopieerd en geplakt op schoale media. Dit is uiteraard een extreem voorbeeld, maar toch kan het jezelf of anderen in problemen brengen. Wat het belangrijkste is, is dat als je het publiek beperkt, dat het je meer privacy zal bieden.

Het eerste dat je dus moet doen voordat je sociale-media gebruikt, is om de privacy-instellingen ervan te begrijpen. Bijna alle sociale media hebben enige controle over wie kan zien wat je plaatst. Bij sommige sociale media (waaronder Facebook), kun je het publiek voor elk bericht bepalen. Anderen, waaronder Twitter, hebben universele instellingen die al je berichten beheren.

Met Twitter kun je een profiel maken waarin je iedereen die je volgt vooraf kunt goedkeuren, maar de “norm” op Twitter is om niet te beperken wie je kan volgen, terwijl het op Facebook de norm is om berichten te beperken tot vrienden of vrienden van vrienden. Er zijn sommige mensen die ervoor kiezen om elk bericht openbaar te maken voor iedereen. Wat belangrijk is, is dat je de instellingen in overweging neemt en nadenkt over hoe je ze kunt gebruiken voordat je een bericht plaatst.

Interactie met leerlingen en studenten

Er is geen vaste regel over interactie met leerlingen en studenten op sociale media, maar ik heb wel enkele aanbevelingen. Eerst moet je uitzoeken of jouw school een beleid heeft. Als dat het geval is, zorg dan dat je daar minimaal aan voldoet. Het is over het algemeen geen goed idee om via sociale media met jouw leerlingen om te gaan, maar er zijn enkele docenten die sociale media gebruiken om klassikale projecten, hulpmiddelen voor leerlingen of voorbeelden van geweldig werk van leerlingen te bespreken. Op Facebook kunnen docenten bijvoorbeeld pagina’s of groepen instellen waartoe hun leerlingen toegang hebben zonder dat ze hun leerlingen ‘vrienden’ hoeven te maken. Het is ook mogelijk om groepen leerlingen of studenten in te stellen en klasgerelateerde berichten naar de groep te sturen zonder je andere berichten te delen.

Omdat de Twitter-norm openbaar posten is, is het mogelijk dat je leerlingen jouw tweets zien, tenzij je de privacyinstellingen van Twitter gebruikt om al jouw volgers vooraf goed te keuren en ervoor zorgt dat leerlingen of studenten je niet volgen. Dus, als je een openbaar Twitter-account hebt, pas dan op dat je niets tweet waarvan je niet wilt dat studenten het zien.

Net zoals sommige docenten persoonlijke Facebook-profielen en professionele pagina’s hebben, hebben sommige zowel persoonlijke als professionele Twitter-accounts. Het professionele account kan worden gebruikt om links naar opdrachten op Twitter of foto’s van uitstekend leerlingenwerk te plaatsen. Dit betekent dat de professionele accounts vaak weinig privacybeperkingen hebben en dat elke student of ouder deze gemakkelijk kan vinden en volgen.

Ik zeg niet dat docenten aparte persoonlijke en professionele accounts moeten hebben. Als je maar één Twitter-account wilt hebben dat voornamelijk professioneel wordt gebruikt, ga er dan voor. Er is niets mis mee om af en toe een foto van je gezin of een quote uit een favoriete film te posten zodat je leerlingen en collega’s ze kunnen zien. Sommige docenten voelen zich comfortabel met het delen van dingen die in hun persoonlijke leven gebeuren, andere docenten hebben dat niet. Houd rekening met waar jij je comfortabel bij voelt als je sociale media gebruikt. Let daarbij op dat je niet uit het oog verliest wat zinvol is.

Privacy van studenten beschermen

Ongeacht of jouw account openbaar of privé is, docenten moeten voorzichtig zijn met het plaatsen van foto’s van leerlingen en studenten als ouders daar geen toestemming voor hebben gegeven. Voor de jongste leerlingen is het een goed idee om een account volledig privé te houden. Ouders kunnen vervolgens toegang vragen en goedkeuring geven voor het gebruik ervan. Voor middelbare scholieren werkt het vaak anders. Ouders kunnen van tevoren een document ondertekenen waarin ze een vrijstelling geven voor het gebruik van afbeeldingen van hun kinderen. Let daarbij wel op dat je deze foto’s niet onbeperkt lang op internet mag laten staan. Uiteindelijk zul je de foto’s er af moeten halen.

Dezelfde richtlijnen gelden voor Instagram. De service kan in de klas worden gebruikt om het werk van leerlingen te laten zien, klasactiviteiten te documenteren of educatieve inhoud te delen. Hetzelfde kan gelden voor Snapchat, Google Foto’s, Flickr en andere diensten waarmee je afbeeldingen kunt plaatsen en delen. Nogmaals, zorg ervoor dat ouders toestemming hebben gegeven als leerlingen op de afbeeldingen verschijnen. Zorg er naast de ouderlijke toestemming ook voor dat het in orde is met de leerlingen zelf.

Denk na of je vrienden wilt worden met leerlingen op sociale media (of dat je ze volgt op sociale media). Het is niet zozeer een privacykwestie als ze ervoor kiezen om openbaar te posten of met je te delen, maar het is belangrijk om de persoonlijke ruimte van studenten te respecteren. Net zoals je waarschijnlijk niet met ze zou rondhangen in een winkelcentrum, zou je misschien niet online met ze in hun eigen ruimte willen rondhangen. Nogmaals, pagina’s of ruimtes gewijd aan onderwijs zijn een uitzondering.

Als je in de klas over sociale media praat, praat dan met je leerlingen over hun privacyinstellingen en wie hun schoolwerk kan zien. Je zou kunnen overwegen om hen te vragen hoe ze hun eigen privacy op sociale media beschermen (vaak zijn leerlingen meer privacybewust dan we als docenten denken).

Interactie met ouders en collega’s

Het is vrij gebruikelijk om sociale media te gebruiken om te communiceren met collega’s en ouders. Wees je bewust van je publiek en plaats alleen wat je denkt dat gepast is en gebruik tools om je publiek te beperken, zoals hierboven beschreven. LinkedIn is een geweldige optie om in contact te komen met andere docenten en (in sommige gevallen) ouders, omdat het is ontworpen voor professioneel netwerken.

Onthoud met ouders dat hun eerste zorg hun kind is. Houd daar rekening mee als je een afbeelding of idee plaatst die ze kunnen zien. Ouders reageren positief op aanmoedigende en opbeurende berichten uit de klas.

Ook al hebben opvoeders recht op hun persoonlijke leven en mening, het is belangrijk om te onthouden dat je een soort publiek figuur bent, tenminste wat de ouders betreft. Hoe je wordt gezien (zelfs als je niet aan het werk bent) kan een impact hebben op je carrière en hoe mensen over je denken. Dat betekent niet dat je ervoor moet terugdeinzen om foto’s of opmerkingen te plaatsen, maar het betekent wel dat mensen je kunnen beoordelen op basis van hoe je eruitziet of welke meningen je uit. Ik zeg niet dat je nooit een mening kunt uiten, maar bedenk wel hoe dit van invloed kan zijn op hoe mensen jou zien.

Hoewel je professioneel bent, kan het zijn dat het contact met collega’s via sociale media informeler is dan met ouders. Met collega’s ben je meestal meer bereid om jezelf kwetsbaar op te stellen of om problemen voor te leggen. Houd er echter rekening mee dat wat je met collega’s deelt, mogelijk door ouders of leerlingen kan worden bekeken, afhankelijk van jouw privacyinstellingen. En zelfs privacy-instellingen geven niet 100% zekerheid. Privé-opmerkingen of berichten kunnen gemakkelijk worden gekopieerd of vastgelegd worden via een screenshot en elders worden verspreid.

Jezelf beschermen tegen intimidatie

Gelukkig is het zeer zeldzaam, maar er zijn gevallen waarin leraren zijn lastiggevallen of gepest worden op internet door leerlingen of studenten. Ten eerste moet je onderscheid maken tussen intimidatie en het recht van een leerling om een mening te uiten. Hoewel je het misschien niet leuk vindt wat ze zeggen, kun je weinig doen om te voorkomen dat leerlingen hun mening over jou delen. Mocht je iets zien over jezelf dat je niet bevalt, dan is het de eerste stap om met de betreffende leerling in gesprek te gaan. Leg uit waarom opmerkingen kwetsend zijn en vraag of ze het bericht willen verwijderen. Als de opmerkingen beledigend, intimiderend of feitelijk onjuist zijn of als ze je nabootsen, dan kun je een beroep doen op de sociale-mediadienst zelf, jouw school of de vakbond of (in extreme gevallen) de politie.

Omgaan met beledigende of gevaarlijke online inhoud van studenten

Hoewel scholen over het algemeen geen controle hebben over de activiteiten van hun leerlingen buiten school, zijn er gevallen geweest waarin scholen leerlingen disciplineerden voor online activiteiten, waaronder cyberpesten, imitatie en intimidatie van andere leerlingen of personeel. Als algemeen principe geldt dat als de inhoud het leervermogen van een leerling belemmeren (zelfs als ze buiten schooltijd plaatsvinden) scholen de bevoegdheid hebben om in te grijpen. Deze problemen kunnen lastig zijn en zijn niet altijd zwart-wit, maar als je online iets tegenkomt waarvan je denkt dat het door de school moet worden aangepakt, neem dan zeker contact op met de directie om te zien of er iets is dat kan worden gedaan. Als je online iets ziet dat erop wijst dat een leerling zichzelf of anderen in gevaar brengt, dan moet je natuurlijk onmiddellijk contact opnemen met de beheerder van de site, de plaatselijke politie en de directie van je school. Overweeg ook om contact op te nemen met de leerling of de ouders van de leerling.

Media delen en vinden

Soms zijn docenten op zoek naar infographics, foto’s, afbeeldingen of video’s om in de klas te gebruiken. Pinterest-borden vereisen dat elke pin (dat is de term voor een bericht op dat platform) een bijbehorende afbeelding heeft. Gebruikers maken en benoemen prikborden vol afbeeldingen, die zijn gekoppeld aan hun bronnen. Door op deze afbeeldingen te klikken, kunnen leraren goede ideeën krijgen voor versieringen van het klaslokaal of het organiseren van hun lessen. Docenten die zich op bepaalde vakgebieden richten, kunnen ook primaire bronafbeeldingen en lessen vinden. Omdat je meerdere bronnen over één onderwerp vindt, kan Pinterest een plaats zijn waar je die bronnen kunt categoriseren en opslaan om ze later gemakkelijk terug te vinden.

Instagram-gebruikers kunnen afbeeldingen of video’s van 3-15 seconden plaatsen. Vervolgens kun je een beschrijving toevoegen voor de media die je plaatst. Dit zijn echter meestal geen lesideeën. In plaats daarvan is Instagram een plek waar je andere docenten kunt zien op conferenties of evenementen die je misschien niet kunt bijwonen. Foto’s plaatsen op Instagram is alleen mogelijk via de mobiele app, maar Instagram is zichtbaar in een computerbrowser. Het is een geweldige manier om op de hoogte te blijven.

YouTube is een geweldige plek om video’s te vinden. Je moet goed zijn in het gebruik van zoektermen om te vinden wat je nodig hebt, maar als je het zoeken op YouTube eenmaal onder de knie hebt, kan het een goudmijn zijn. Het afwisselen van inhoud door het gebruik van korte, boeiende videoclips is een effectieve leerstrategie. Als je eenmaal een YouTube-kanaal hebt gevonden met inhoud die bij je leerplan of filosofie past, volg het dan zodat je meldingen kunt ontvangen wanneer er nieuwe video’s worden gepost. YouTube-video’s kunnen ook worden ‘ingesloten’ in je eigen blog, Facebook-berichten en tweets, zodat je ze gemakkelijk kunt delen met collega’s of leerlingen.

Edubblogger heeft een uitstekend artikel over het vinden en gebruiken van media zonder het auteursrecht te schenden.

Hoe gebruik je sociale media in de klas?

Het is mogelijk om social media in de lessen te gebruiken om de samenwerking tussen je leerlingen met de buitenwereld te bevorderen. Er zijn voorbeelden van leraren die gebruikmaken van sociale media om het leren in hun lessen te bevorderen, maar pas op dat je jouw leerlingen niet verplicht om op sociale media deel te nemen. Sommigen hebben misschien geen toegang tot een computer of smartphone. Leerlingen kunnen werken in gemengde groepen waarin sommige zich prettig voelen bij het delen van hun gemaakte werk. De leerlingen die zich niet op hun gemak voelen, moeten kunnen bijdragen aan het werk zonder dat ze het hoeven te posten. Ook mogen leerlingen onder de 13 jaar geen gebruik maken van de meeste sociale-mediadiensten.

Leerlingen verbinden met experts

Nadat leerlingen de basis van een onderwerp hebben geleerd, kunnen docenten hun online connecties gebruiken om een expert in hun klas virtueel te ontmoeten. Het is niet ongebruikelijk dat docenten videoconferenties opzetten met behulp van tools zoals Google Meet of Microsoft Teams, zodat studenten boekenschrijvers, wetenschappers of mensen die historische gebeurtenissen zoals de Holocaust hebben meegemaakt, kunnen ontmoeten en ermee kunnen praten. Een ander mooi voordeel is, is dat het meestal gratis is (in tegenstelling tot experts die naar een klaslokaal moeten komen). De leerlingen voelen een diepere verbinding met de inhoud wanneer ze kunnen communiceren met een persoon die het heeft ervaren of geproduceerd.

Door leerlingen geproduceerde media

Omdat projectgebaseerd leren aan populariteit heeft gewonnen, produceren leerlingen hun eigen media om hun leren te demonstreren. Soms zijn ze bijzonder trots op wat ze hebben gemaakt en willen ze dit delen. Dit kan met YouTube, blogs en andere social media platforms. Praat met leerlingen over het controleren van hun werk om er zeker van te zijn dat ze de bronnen van zowel informatie als afbeeldingen hebben vermeld voordat ze het posten. Zorg er daarnaast voor dat je hen uitlegt hoe ze hun werk kunnen delen via meerdere sociale-mediadiensten. Een door leerlingen geproduceerde documentaire kan bijvoorbeeld op YouTube worden geplaatst en in een blogpost worden ingesloten, maar een link kan ook worden gedeeld op Twitter en Facebook om meer kijkers te trekken als de leerling bijzonder trots is.

Hashtags van de klas

De meeste sociale-mediadiensten (Facebook, Instagram, Twitter, enz.) gebruiken hashtags als een manier om berichten te labelen en te zoeken die op bepaalde onderwerpen zijn gericht. Docenten kunnen een aangepaste hashtag voor hun lessen of klassen maken. Zodra de hashtag is gedeeld met ouders en leerlingen, kan deze dienen als alternatief voor degenen die de leraar niet willen volgen of vrienden willen maken. Voeg eenvoudig de hashtag (bijv. #vanempelgeschiedenis) toe aan alle berichten die bronnen, herinneringen, mooi leerlingenwerk of iets met betrekking tot de klas bevatten. Als je eenmaal met leerlingen hebt gesproken over het juiste gebruik van de hashtag, kun je ze uitnodigen om deze te gebruiken wanneer ze berichten plaatsen over hun leerproces of over hun werk uit je klas. Leerlingen kunnen tijdens een excursie foto’s posten om hun leerproces vast te leggen, links naar video’s of artikelen die ze tegenkomen en die betrekking hebben op jouw leerplan, of vragen die ze mogelijk willen stellen aan de leraar of klasgenoten over een lopende opdracht. Deze oefening kan de muren van je klaslokaal echt doorbreken. Het leren kan door gaan buiten de regulieren schooldagen. Het kan geen verplicht onderdeel van de les zijn, maar het kan stimulerend zijn voor leerlingen.

Een paar laatste gedachten over sociale media voor leraren

Sociale media maken deel uit van de wereld waarin we leven en zelfs als je er geen gebruik van maakt, is de kans groot dat je ermee in aanraking komt, simpelweg omdat veel van de mensen om je heen (inclusief leerlingen, studenten, collega’s en ouders) het gebruiken. Dat betekent niet dat je het moet gebruiken en je hoeft zeker niet alle beschikbare diensten en apps te gebruiken of veel tijd op sociale media door te brengen. Je moet echter wel op de hoogte zijn van de sociale media en apps die jouw studenten gebruiken.

Hoe je het benadert, met wie je een vriend of vriendin bent, hoe vaak je bericht post, is geheel aan jou en zoals met veel goede dingen in het leven, kunnen er momenten zijn dat je een pauze nodig hebt van sociale media.

Houd er rekening mee dat sociale media (wanneer ze zorgvuldig worden gebruikt), kansen kan bieden voor professionele groei en de communicatie tussen leerlingen en school kan verbeteren. Als je ervoor kiest om te beginnen (of opnieuw te beginnen) met sociale media, onthoud dan dat algemene professionele en persoonlijke etiquetteregels online gelden, net zoals in de “echte” en “normale” wereld.

Over de auteur

Robbert van Empel is docent in het voortgezet onderwijs, websitemaker en voormalig YouTuber. Door een combinatie van zijn werk weet hij als geen ander hoe je leerlingen en ouders digitaal kunt bereiken voor je school.

Website: www.robbertvanempel.nl

Socials: LinkedIn