Een reis vol gedragen onderwijs

Waar ik een jaar eerder dankbaar was voor een harde val, zo’n neus-op-de-feiten-val, heb ik mij dit jaar gedragen gevoeld. En dat dragen verwoord precies waar voor mij onderwijs over gaat. Het dragen van. Totdat de ander heeft leren dragen. Gedragen worden vanuit onvoorwaardelijk vertrouwen en openheid, zuiver en volwassen communiceren en waar kennis en ervaringen zijn verbonden. Vallen, opstaan en leren dragen dus.

Gedragen onderwijs, onderwijs waar de leerkracht centraal staat, de ander educeert, meeneemt en waar de ontwikkeling van kinderen leidend is. Waar gewerkt wordt vanuit het statement dat ieder kind wil leren en ieder kind erbij wil horen! Waar het roepen en ‘iets vinden’ wordt omgezet in daden. Acties. Oppakken en doen. Verantwoordelijkheid nemen voor dat wat wordt gevonden. Waar wordt geïnspireerd in plaats van overtuigen. Waar een betweterige discussie wordt ingeruild voor een begripvolle, constructieve en inhoudelijke dialoog.

Het was niet voor niets dat ik na meer dan tien jaar in 2017 het speciaal onderwijs verliet. Een vaarwel vanuit weinig gedragen. Mijn ‘vinden’ teveel aanwezig. Veelal minder positieve ervaringen binnen de organisatie als bevestiging. Geenszins de ontwikkeling van deze kinderen overigens, wel het stukbijten op het verhogen van het onderwijsniveau. Het beeld van en over kinderen.

Jarenlang ben ik zowel binnen als buiten de organisatie weggezet als naïef! Lachten mensen mij in mijn gezicht uit. Legitimeerden zij dat lachen met: de complexiteit van diagnoses, te grote klassen, werkdruk, een te aan veel administratie, inspectie, te weinig verdienen en het mislukken van passend onderwijs. Jarenlang werd mij gezegd dat echt passend onderwijs onmogelijk is. Opnieuw met geld als argumentatie. Een gebrek aan specifieke kennis uit het medische domein toegevoegd. Jarenlang heb ik gedacht dat onze diep gewortelde segregatie in de Nederlandse cultuur een mogelijke reden zou kunnen zijn. Kiezen voor iets anders dan segregatie vraagt uiteraard een inspanning én het nemen gezamenlijke verantwoordelijkheid. Voor alle kinderen binnen school. Alle!

Door vele momenten dit jaar weet ik dat passend onderwijs niet mislukt is. Het is mislukt om ons onderwijs passend te maken. Ons. Want vanzelfsprekend is het slechts de vraag wie welke invloed heeft om het onderwijs passend maken? Precies! En het is dit spanningsveld waar invloed en verantwoordelijkheid elkaar ontmoeten. Ont-moeten. Verantwoordelijkheid kan alleen gedragen worden als duidelijk is welke invloed eenieder waarvoor en -over heeft. En welke acties er worden genomen. In de opvoeding, in de klas, in de school, in de wijk, in de stad en in het land. En dan die ene keus: iets vinden of iets doen!

Het was dit jaar, 2018, dat ik daarom opnieuw koos voor doen. Klaar met op mijn bek gaan nam ik resoluut een andere afslag. Een andere weg. Nam ik ontslag. Kocht een camper. En samen met mijn gezin gingen we dit jaar op reis. Een onderwijsreis. Een ontdekkingstocht door Scandinavië. Samen leefden we een half jaar lang op acht vierkante meter. En leefden we onze droom. Trokken van school naar school, dwars door Denemarken, Zweden en Noorwegen. Op zoek naar de essentie. Met mijn vraag of gedragen onderwijs écht bestaat of toch een naïeve gedachte is!?

Het is dus logisch dat mijn onderwijsmoment uit de reis met Education on Tour komt.

De intentie van deze reis kwam voort uit onderwijsprofessionele vragen. Vragen rondom topics zoals inclusie, veiligheid en schoolorganisatie. En antwoorden? Die zijn gevonden! Vonden bevestiging in de wijze hoe onderwijs resulteert in meesterschap binnen scholen in Denemarken, Noorwegen en Karlstad. Niets naïefs aan. Heel concreet. En nee, niet expliciet Zweden. Maar het was daar in Karlstad waar de essentie van onderwijs op zijn plek viel. Scholen in Noorwegen bleken een soort van verankering van wat we eerder hadden gezien.

Het was Herrhagsskolan in Karlstad waar drie vormen van onderwijs zijn samengevoegd. Er zijn groepen met een Montessori-visie, een traditioneel jaarklassensysteem en aan de overkant van het schoolplein een gebouw met kinderen waarmee ik ook ooit werkte, toen betiteld als ‘zeer moeilijk lerend’. Toen te vinden buiten de stad. Dus niets mooier te mogen ervaren hoe zij nu in Karlstad hun eigen plek binnen de leefgemeenschap hebben! Participeren ze in de dagelijkse routines, zoals het eten in het hoofdgebouw, de speelpauzes en maken zij gebruik van de praktijklokalen.

In de ‘reguliere’ klassen zag ik kinderen met een velerlei aan diagnoses, want speciaal onderwijs kennen ze niet in de vorm zoals wij dat kennen. Maar belangrijker, er lag geen enkele nadruk op deze diagnoses. Kinderen worden gezien als kinderen, niet als een vereenzelviging van. Hij bijvoorbeeld, die jongen waarvan de leerkracht voor onze komst niet eens wist dat hij zo goed Engels sprak. Hij, die jongen van een andere school kwam. Gepest daar. Hij, die jongen die hier op Herrhagsskolan bouwde aan veiligheid binnen deze school. In deze groep. En met deze leerkrachten.

Tijdens een instructie zie ik de jongen opstaan. Kijk ik nieuwsgierig wat de leerkracht, die bij het bord staat gaat doen. Haar hand ondersteunend op de schouder van het meisje naast haar. De jongen loopt naar achteren. Achterin in de klas gaat hij op de grond liggen. Hij ontlaadt zich. Even zoekt hij contact met een andere jongen die achterin alleen een plek heeft, rustig en ‘prikkelarm’. Even een ontvangstbevestiging en de rustige ogen gaan weer naar het bord. De jongen op de grond krioelt in alle rust nog even over de grond. Niemand reageert. Niemand lijkt zich te storen. Misschien gebeurt het wel vaker. Na nog geen minuut staat hij op, gaat op zijn plek zitten en deelt, nadat het meisje aan de zijde van de leerkracht het een antwoord gaf, de juiste oplossing.

Geen woord wordt vuil gemaakt over het opstaan. Niets wordt gezegd over het kruipen en krioelen over de grond. Niets wordt gezegd toen hij contact zocht. Die rustige jongen achterin reguleerde zichzelf. Leek te begrijpen dat een ontvangstbevestiging op dat moment voldoende was. De jongen op de grond even te laten als beste interventie. Alsof hij wíst dat iedereen bij de groep wil horen en de jongen dus zichzelf zou herpakken. Al is ‘herpakken’ niet geheel juist geformuleerd en past inpassen misschien beter. Inpassend omgaan met de situatie, door iedereen. Ieder vanuit zijn/haar eigen rol. Prachtig!

Ja, werken aan onderwijs met een inclusieve, gedragen visie is hard werken. Zo vertelt een leerkracht uit het traditioneel jaarklassensysteem. Drie leerlingen in de klas van vijfentwintig zijn voor haar een uitdaging. Hun gedrag en niet de kinderen zelf wordt me op het hart gedrukt! Alsof ik daar iets van zou vinden. Ik begrijp het maar al te goed. En eigenlijk niet eens alle drie vervolgt ze, op dat moment eigenlijk maar één. Want twee van de drie zijn na maanden hard werken zich aan het inpassen. In en bij de groep. Want ze willen erbij horen. En leren! Ontwikkelen. Groeien. Alleen heeft die ene wat meer tijd én ruimte nodig…

Het was de schoolleider die haar en haar collega’s voor het schooljaar startte vroeg wat te doen. Ja, er zouden verschillende een-op-een-leerkrachten aangenomen kunnen worden. Die er dan zouden zijn voor bijvoorbeeld die ene leerling in die klas. Maar het gehele team koos voor verschillende co-teachers. Leerkrachten die er zouden zijn voor de gehele groep én leerkrachten. Inzetten op het collectief ontwikkelen, deelt de schoolleider mij visievol. Diversiteit als eenheid!

Stellig was ze trouwens tijdens ons afscheid ook over we altijd een thuis zouden hebben in Karlstad. Mochten we ons ooit bedenken te emigreren. Maar emigreren was nooit onze intentie. Evenals dat we geen pretentie hebben ons eigen onderwijssysteem te veranderen! Nee, het was ‘slechts’ een prachtige, inhoudelijke reis vol gedragen onderwijs. Een reis door onderwijsmomenten verbonden. Waar geen enkel moment los stond. Los staat.

Want Education on Tour gaat door. Momenten zijn er om gemaakt te worden! Zo zijn we op dit moment bezig met het schrijven van een boek. Om alle inspiratie een plek te geven. Te delen. Verhalen over hoe onderwijs passend kan zijn.

Ronald Heidanus , @ronaldheidanus